Türkçe Kullanıma Örnekler

"Dil, bir medeniyet olayıdır. Bir medeniyetin kurduğu dil, başka bir medeniyetin düşündüklerini söyleyemez. Yetmez onu söylemeğe. Bir ulus, medeniyetini değiştirdi mi, dilini de değiştirmek zorundadır." -Nurullah Ataç

Zengin Türkçemizin yetkin kelimeleri varken, yabancı ve yanlış kullanımlardan uzak duralım. O zaman anlarız, anlaşılırız, gelişiriz. Bu sayfada da sizin için bazı Türkçe kelimeleri edebi kullanımlarıyla birlikte verdik.

1.     Asgari: "Koridorda, kapımın asgari yüz metre yakınlarına kimsenin yaklaştırılmamasını emrettim."  (Nazım Hikmet)

2.     Boş: “Kızlar, bu hikâyenin en adî felsefesini çıkardılar: -Para mara… Boş lâf! Saadet başka şey, dediler.” (Fatih Harbiye, Peyami Safa)

3.     Boş:"Amiralin sözlerine inanmak lazım, boş konuşmaz." (Feridun Fazıl Tülbentçi)

4.     Bunalım: “O kadınlığı yok mu tek bunalımı bu… Doktorlara yeni bir hastalık daha… -Ne bunalım mı? Suad başını sallayarak: ‘Hayır, suçlar… Haksızlıklar…’dedi.” (Eylül, Mehmet Rauf)

5.     Buyruk:“Bu memlekette bütün herkes çalışır, herkes elinden gelen işi yapar; kendi başlarına buyruk, beyler gibi yaşarlarmış.” (Sırça Köşk, Sabahattin Ali)

6.     Canlı: “Canlı, yaramaz bir çocuktum.” (Reşat Nuri Güntekin, Damga)

7.     Çaba:“Demek istediğim şu, insan, çok basit şeylere bile, nasıl söyleyeyim ilgi duymuyorsa ya da o konuları sevmiyorsa, ne diye anlamaya çaba göstersin? Kitapları da dostlarını seçer gibi seçmeli kişi, öyle değil mi?” (Hakkâri’de Bir Mevsim, Ferit Edgü)

8.     Çağdaş:“Çağdaş ahlaklılık, çağının ölçülerini benimsetmekten başka bir şey değildir.” (Dorian Gray’in Portresi, Oscar Wilde, çevirmen: Didar Zeynep Batumlu)

9.     Devasa: “Hızın değere dönüştüğü bir dünyada, devasa bir hız topu halinde, korkunç bir gürültüyle hep birlikte yuvarlanıp duruyoruz.” (Harfler ve Notalar, Hasan Ali Toptaş)

10.  Dirim:“Hayata güvenmeyi, zamana yaslanmayı bilenlerdendi o; yüzündeki dirim ve aydınlık belki de bundandı.” (Çador, Murathan Mungan)

11.  Doğrudan doğruya: “Gerçek mutluluk yavaş yavaş, azar azar gelir ve bu bizim hayata bakış açımızla, çevremizle, çevremizdekilere karşı davranışımızla doğrudan doğruya ilgili ve orantılıdır. Mutluluk, birbirini tamamlayan ufak tefek şeylerin birikmesinden doğuyor.” (Toprak Ana, Cengiz Aytmatov)

12.  Durağan: “Çevremdeki her şey durağan ve renksiz olsa da benim içimde kopan bir fırtına, bir çatışma, bir trajedi yok muydu?” (Bir İdam Mahkûmunun Son Günü, Victor Hugo)

13.  Durgun: “Harp hemen tesirini gösterdi. Piyasa durgun.” (Ömer Seyfettin)

14.  Eğilim: "Fakat doğal bir eğilim hükmüne de karşı durmak mümkün değil ya... İşte istemediği halde Suphi'yi düşünmekteydi...O hatırayı beyninden silip çıkarmaya gücü yetişmiyordu." (Zehra, Nabizade Nazım)

15.  Eleştiri:“Her çağda eleştiri yeteneğine sahip bir avuç insan var. Onları ezmeye kalkışan toplum, yerinde saymaya mahkûm.” (Mağaradakiler, Cemil Meriç)

16.  Esen kalmak: “Derdin ne ki, söyle de ananı yaksın, sen esen kal.” (Osmancık, Tarık Buğra)

17.  Fazladan:  "Beş dakika bile fazladan kaldığı da olmamıştı." (Elif Şafak)

18.  Gerçek: “İnsanı sümüklü böcekten ayıran yiğitlik. Yalnız karnını doyurmak, yalnız soyunu devam ettirmek için değil, gerçek insan daha güzel bir dünya yaratmak için, kendini aşmak için, gözyaşlarını dindirmek için yiğittir.” (Jurnal, Cemil Meriç)

19.  Gerçeklik:“Hiçbir eylemsel gerçeklik ellerinden canlı kurtulamadı.” (Alacakaranlık, Friedrich Nietzsche, çevirmen: Zeynep Doğruer )

20.  Güpgüzel:"Âlemin güpgüzel kızını hiç bırakırlar mı sana?" (Haldun Taner)

21.  Hayran olmak: “Birkaç defa görüşmüş, mimarideki fikirlerine, zevklerine, görüşlerine hayran olmuştum.” (Yahya Kemal Beyatlı)

22.  Hayret etmek: "Bunları oyuncak sanır ve niçin satmadığına hayret ederdi." (Reşat Nuri Güntekin)

23.  Hoşça kal: “İçimiz hep bir "hoşça kal " ülkesi.”(Şiirler, Cahit Zarifoğlu)

24.  İhtimal :   "Bir ihtimal daha var, o da ölmek mi dersin?"(Can Yücel, Hamlet çevirisi)

25.  İmge:“Gözlerinizi kapatsanız da gördüğünüz imge, kulaklarınızı tıkasanız da duyduğunuz şarkıdır güzellik…” (Ermiş, Halil Cibran)

26.  İşlik: "İşliğin karanlık köşelerinde babasının yüzlerce hayali vardı." (Reşat Enis)

27.  İyimser: “İnsan eğer hayatının en mutlu anını yaşadığını hayal edebilecek kadar mutluysa, geleceğin de güzel olacağını düşünecek kadar iyimser olur.” (Masumiyet Müzesi, Orhan Pamuk)

28.  Körüklemek: “Biliyorum, bildirilerinizde bundan "kutsal eylem" diye söz ediyorsunuz, hatta "nefreti körüklemek" sizin için kutsal bir eylem. Fakat ben nefret nedir bilmem, bilmek de istemem, hatta halkımıza karşı suç işleyenlerden bile nefret etmem. Çünkü kötülük yapan ruhunun derinliklerinde kötülüğe maruz kalandan daha mutsuzdur- ona acırım, ama ondan nefret etmem.”(İnsanlığın Yıldızının Yükseldiği Anlar, Stefan Zweig, çevirmen: İlknur İgan)

29.  Laf Kalabalığı: “Hakikati aramayan şiir, kelimelerin çelik çomağı. Hakikate dokunmayan fikir, kuru laf kalabalığı. Hakikate zonklamayan kafa çöplük…” (Necip Fazıl Kısakürek)

30.  Lafügüzaf: “Aslolan aşktır hayatta, gerisi lâfü güzaf.” (Fuzuli)

31.  Mesela : “Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı / Yetmişinde bile, mesela, zeytin dikeceksin” (Yaşamaya Dair, Nazım Hikmet)

32.  Meyil : “Neden hep içinde olmadığın trenleredir senin meylin?” (Var Olmayan, Lefevre Leumacen)

     “Kimin aşka meyli yoksa, o kanatsız kuş gibidir.” Mevlana

33.  Nükte : "Hoş konuşur, nükteleri kahvelere intikal etmiştir, kıyafeti ve tavrı zariftir." (Halide Edip Adıvar)

34.  Olağanüstü :“Kuvvet kuvveti kırınca, olağanüstü olan değersiz kalır, görkemli olan acınacak hale düşerdi.” (Cengiz Han'a Küsen Bulut, Cengiz Aytmatov)

35.  Olabilirlik, olasılık : “Ölüm, olabilirliklere çekilen kesin bir çizgidir." (Tomris Uyar)

36.  Ortaklaşa:“Ölümü de paylaştığımız yaşamda/ Ortaklaşa bölüşeceğiz seninle.” (Yalnızlık Paylaşılmaz, Özdemir Asaf)

37.  Ölçüt : "Geç kalmış bile olsak biz Batı'ya, Batı'nın uygarlık ölçü ve ölçütlerine çoktan uymuşuz." (Tarık Dursun K.)

38.  Özgün: “Sınırlı aklı sıradan bir insana, örneğin, hiçbir şey kendine özgün bir karakter hayal etmekten ve en ufak bir yanlış yönlendirici olmadan bu inançtan kaçmaktan daha kolay değildir.” (Budala, Dostoyevski, çevirmen: Nihal Yalaza Tayul)

39.  Rastgele: “İnsanlar birbirlerini tanımanın ne kadar güç olduğunu bildikleri için bu zahmetli işe teşebbüs etmektense, körler gibi rastgele dolaşmayı ve ancak çarpıştıkça birbirlerinin mevcudiyetinden haberdar olmayı tercih ediyorlar.” (Kürk Mantolu Madonna, Sabahattin Ali)

40.  Saçma:“Keşke vaktiyle, saçma da olsa iki laf etseymişim. Susunca yok oluyormuş insan, çok sonra öğrendim” (Cahit Zarifoğlu)

41.  Sahte:“Ah, biz küçük burjuvalar, ne sahte, ne yaldızdan ibaret insanlarız. Her şeyimiz yalan. En küçük yalanı, düpedüz yalan söylediğimiz zaman söyleriz. Ya söyleyemediklerimiz?” (Hoşgör Köftecisi, Orhan Veli Kanık)

42.  Saldırgan: “Güntülü’nün kendisini zorla kabul ettiren bir güzelliği vardı. Bu atılgan, saldırgan hatta küstah bir güzellikti.” (Ruh Adam, Nihal Atsız)

43.  Salmak:“Kime eyilik etsem sonu kem midir/ Bir gün olsun selam salmaz nedendir” (Karacaoğlan)

“Aklımı başımdan alan/ Beni bu sevdaya salan/ Bir mürşidi bende kalan/ Yârin cemâlidir beni” (Yunus Emre)

44.  Sarmak:“Onu bu hikâye pek fazla sarmamıştı.” (Sait Faik Abasıyanık)

“Bu halk havaları içinde beni çok saran ‘Billur Piyade’ oldu.” (Ahmet Hamdi Tanpınar)

45.  Tam:“Yedi sene evvel bir sabah evden çıktım, dedi. Tam yirmi bir yaşındaydım. Bir şubat ayıydı. Ama bizim dere içi, bir bahar sabahı gibi ılıktı. Menekşeler kokuyordu.” (Lüzumsuz Adam, Sait Faik Abasıyanık)

46.  Tamam:“Düşünce insanın üstüne bir düşünce, yolun yarısı tamam. Yani varılır bir yere, önceki noktada değilsindir artık ve dönemezsin. Dönsen de eksik.” (Gölgesizler, Hasan Ali Toptaş)

47.  Tanıştırma: “Beyhude yorulmayın, dedim, Ferhad’la Şirin’i tanıştırmak içindir dünya!” (Arif Nihat Asya, Rübaiyyat-ı Ârif, 2. Cilt, s.320)

48.  Tasarı: “Sensiz hiçbir şey olmuyor. Her tasarım, her projem seninle. Bir su akıyorsa, bir bulut geçiyorsa, hep seninle. Seviyorum seni.” (On Üç Günün Mektupları, Cemal Süreya)

49.  Tasarım: İmgeleme dayanan duyusal tasarımlar, şiirinin başlıca malzemesi." (Selahattin Hilav)

50.  Tez: “Tez davranıp inandıkları uğrunda ölmesini beceremeyenler, inanç değiştirmekten başları döne döne ihtiyarladılar.” (Korkuyu Beklerken, Oğuz Atay)

51.  Uğraşı: “Cinayet soruşturması sadece bir katili bulma faaliyeti değildir. Sayıları kişilerden, işlemleri olaylardan oluşan karmaşık bir matematik problemi çözmek de değildir.Doğrudan insani anlama uğraşı, yaşamak için doğru yöntemi bulma çabasıdır.”
(Aşkımız Eski Bir Roman, Ahmet Ümit)

52.  Uyarlama: “Avrupalının Uzak Doğu'da, Hint'te ve İslim ülkesinde rastladıkları şeyler, kendi değer yargıları açısından öyle üstünlüklere sahipti ki en gelişkin aydın kişiler, ‘exotic’ medeniyetlerin verilerini kendilerine uyarlama yoluna gittiler.” (Üç Zor Mesele, İsmet Özel)

53.  Üstünlük: Çokluğun birlik karşısında hiçbir üstünlüğü olamaz. (Gürkan Kaya)

54.  Yergi: “Dikkatli ol oğlum, sürekli tekrarlanan övgüler kesinlikle memnuniyetsizlikle son bulacaktır, aslında birer yergi sayılırlar.” (Filin Yolculuğu, José Saramago, çevirmen: Pınar Savaş)

55.  Yersiz :      "Hepsini birden istemek / Yersiz / Zamanı var / Biz zengin değiliz" (Behçet Necatigil)

56.  Yılgı: “Batmakta olan bir geminin bahtsız yolcuları gibi yılgı bürümüştü yüzlerini.” (1984, George Orwell, çevirmen: Celal Üster)

57.  Varsayım: “Sanırım, bakışlarla sesler arasında bir bağıntı kurulabilir. Belki de yanlıştır bu varsayım.” (Üstü Kalsın, Cemal Süreya)